O cofre que pecha aquel vello amor

 

Carlos Miguel Martínez, emigrante galego en Nova Zelandia, camiñou desde A Coruña a Francia para recoller restos do seu avó e enterralos xunto á súa avoa

 

Rodri García - A Coruña / A Voz  12 de novembro de 2014

Ten todos os elementos para ser o guion dun thriller: detencións, guerra, cárcere, fortín de prisioneiros, fuga masiva de case 800 presos, fusilamentos ao amencer, unha muller desesperada lanzándose ao mar co seu fillo en brazos... Pero por encima de todo iso hai unha enorme historia de amor: «A miña avoa morreu de amor e para acabar ben esa historia o meu avó tiña que volver a casa, estar de novo con ela». Isto asegura Carlos Miguel Martínez ante a prisión provincial da Coruña, agora en ruínas. Sostén nas súas mans un pequeno cofre co que, asegura, péchase aquela historia de amor dos seus avós.
 

Carlos fixo unha longa viaxe para cumprir este obxectivo: desde Nova Zelandia, onde emigraron os seus pais a mediados do século pasado, ata este cárcere. No interior quería recoller algún resto simbólico, aínda que só fose un puñado de terra, «pero parece que é moi complicado, que non se pode entrar». E é que aquí sufriu o primeiro embate doloroso o matrimonio de Primitivo Miguel Frechilla, un mecánico nado en Palencia, e a coruñesa Purificación Martínez Regueiro. A el encerrárono nesta prisión en agosto de 1936. Tiña 34 anos, relata Antonio, un dos catro fillos daquel matrimonio.

 

Tamén explica que o seu pai, por cuestións políticas que non recorda, xa que só tiña entón nove anos, foi condenado á morte, aínda que logo lle foi condonada a pena por cadea perpetua. Máis tarde sería trasladado a Pamplona, ao forte de San Cristóbal, un fortín con tres plantas baixo terra, celas ás escuras e condicións infames, que acollía a principios de 1938 a case 2.500 presos. Ata o forte viaxou agora Carlos percorrendo a pé o Camiño de Santiago, coa mista intención: recoller algún resto do seu avó na fortaleza na que estivo preso.
 

Unha fuga histórica

Durante a estancia no penal, Primitivo Miguel estudou inglés e esperanto. Neste último idioma entendíase cun grupo de presos cos que preparou a que está considerada como unha das maiores fugas da guerra española: O 22 de maio de 1938, domingo, 795 presos escapaban por unha única porta. O feito está narrado con detalle no libro de Félix Sierra e Iñaki Alforxa Forte de San Cristóbal, 1938. Só tres dos fuxidos chegaron a Francia, que era o seu obxectivo e, segundo narran os autores desta obra, Primitivo Miguel foi un dos xefes detidos, xulgados, e fusilados «ás seis da madrugada» do 8 de agosto nos arredores de Pamplona. Ao coñecer a noticia, a súa muller, cun dos seus fillos pequenos en brazos, lanzouse ao mar na baía coruñesa. Ambos foron salvados por uns mariñeiros e ela, viúva, traballaría durante un tempo na fábrica de mistos da Coruña.
 

O seu neto, que tamén fixo andando o camiño de volta, insiste: «Ela morreu de amor». Por iso «quería recoller terra do lugar onde o mataron e de Francia, que era onde el quería chegar», explica. Xa no cemiterio de San Amaro, busca a tumba onde está enterrada a súa avoa e descobre algo sorprendente: «Hai cinco números 432», explícanlle. Aparece a da súa avoa e alí, Carlos Miguel chega co pequeno cofre que, 76 anos máis tarde, pecha aquel vello amor.